ANDRZEJ KRZYCKI (1482-1537)

Wybitny humanista polski epoki wczesnego renesansu. Urodzony w rodzinie szlacheckiej w ówczesnej wsi Krzycko (dziś Krzycko Wielkie i Krzycko Małe). Jeden z pierwszych szerzej znanych w Europie twórców i pisarzy polskich.

Absolwent prawa uniwersytetu w Bolonii (najstarszego uniwersytetu na świecie). Przyjaciel Erazma z Rotterdamu i Filipa Melanchtona. Dyplomata i sekretarz króla Zygmunta I i królowej Bony, odpowiedzialny politycznie m.in. za akt hołdu pruskiego (1525).

Tworzący w łacinie renesansowej wybitny poeta o zacięciu satyrycznym, znakomity epistolograf, szczodry mecenas artystów, w tym m.in. Klemensa Janickiego.

Ważny dostojnik kościelny, arcybiskup gnieźnieński i jeden z pierwszych prymasów Polski. Współtwórca koncepcji wystroju Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu – wybitnego przykładu architektury tzw. renesansu północnego. Autor łacińskich napisów m.in. na wawelskim Dzwonie Zygmunta. 

Zmarł w Krakowie. Pochowany w katedrze gnieźnieńskiej.

Andrzej Krzycki na portrecie z Sali Trójkątnej Pałacu Sułkowskich we Włoszakowicach, namalował A. Suchanecki

Oprac. P. Borowiec

---

JAN WAŃSKI (1756-ok. 1830)

Urodził się 2 czerwca 1756 r, w Bukowcu Górnym, zmarł ok. 1830 r. w Poznaniu. Był skrzypkiem i kompozytorem. 

Działał w Wielkopolsce, głównie w Poznaniu (także Sarnowej k. Rawicza, Święciechowie i Wschowie). Pod koniec 1799 r. odwiedził posiadłość swojej siostry Franciszki w Sarnowej i koncertował w tamtejszym kościele w duecie z bratem Rochem, cenionym wiolonczelistą na dworze hrabiego Franciszka Polanowskiego w Moszkowie k. Lwowa. 

Jan i Roch nakłonili swojego siostrzeńca, Karola Kurpińskiego (wówczas organistę w kościele), do opuszczenia Sarnowej. Dzięki protekcji Rocha Kurpiński został w 1800 r. drugim skrzypkiem w kapeli dworskiej Polanowskiego.

W latach 80. XVIII wieku skomponował opery: „Pasterz nad Wisłą” oraz „Kmiotek” (z J. Wybickim). 

Pisał ponadto utwory religijne (msze, litanie, nieszpory, offertorium „Salve Regina”) dla kościoła parafialnego w Poznaniu, kościoła w Grodzisku Wielkopolskim, oo. cystersów w Obrze i Przemęcie, oo. filipinów w Gostyniu. W latach 1788-1809 komponował również dla kapeli przy katedrze w Gnieźnie (m.in. trzy symfonie i „Requiem”).

Był ojcem skrzypka i kompozytora Jana Nepomucena Wańskiego (1800-1888), członka rzymskiej Accademia di Santa Cecilia i założyciela konserwatorium muzycznego we francuskim mieście Aix-en-Provence. 

Nie jest znana żadna podobizna kompozytora.

---

KAROL KURPIŃSKI (1785-1857)

Był jedną z pierwszoplanowych postaci życia muzycznego Warszawy i kraju pierwszej połowy XIX w.. Kompozytor, dyrygent, pedagog, publicysta i dyrektor sceny operowej Teatru Narodowego (dziś: Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie). 

Urodził się przed 6 marca 1785 roku we Włoszakowicach k. Leszna Wielkopolskiego, w istniejącym do dziś domu.

6 marca 1785 r. został ochrzczony w miejscowym kościele parafialnym pw. Świętej Trójcy, gdzie jego ojciec, Marcin, był organistą. Tu też pobierał pierwsze lekcje muzyki od ojca, prawdopodobnie na do dziś czynnych organach projektu i wykonawstwa Michała Englera z Wrocławia, pochodzących z 1750 roku. 

Mając 12 lat udał się do Sarnowej koło Rawicza, gdzie brat jego matki, ks. Karol Wański, był proboszczem. Pomimo młodego wieku przejął tam funkcję organisty, nabywając samodzielnej praktyki muzycznej.

W 1800 r. wyjechał na dwór hrabiego Franciszka Polanowskiego do Moszkowa koło Lwowa, gdzie został zaangażowany jako skrzypek do dworskiej orkiestry. Tam samouctwem zdobył imponującą praktyczną wiedzę o muzyce.

W 1810 r. przybył do Warszawy, gdzie rozpoczęła się jego kariera i gdzie pozostał do końca życia. Początkowo był II dyrygentem orkiestry operowej, zatrudnionym przez dyrektora Józefa Elsnera. 

Jako kompozytor skoncentrował się głównie na twórczości wokalnej: operowej i pieśniarskiej. Jest najważniejszym przedstawicielem polskiej twórczości operowej doby przedmoniuszkowskiej. Skomponował muzykę do 24 dzieł scenicznych oraz 4 balety, w tym pierwszy balet narodowy „Wesele krakowskie w Ojcowie” (1823).

Duże znaczenie mają pieśni Kurpińskiego, zwłaszcza z okresu powstania listopadowego, ze słynną „Warszawianką” na czele – najpopularniejszą polską pieśnią patriotyczną XIX wieku. 

Przez 16 lat (1824-1840) był samodzielnym dyrektorem Opery Teatru Narodowego. Za jego kadencji wybudowany został słynny gmach Teatru Wielkiego projektu Antonia Corazziego.

Jako organizator życia muzycznego i pedagog położył wielkie zasługi dla polskiej kultury muzycznej, redagując między innymi pierwsze polskie czasopismo muzyczne „Tygodnik Muzyczny” (1820-1821), kierowane zarówno do muzyków zawodowych, jak i w ogóle miłośników muzyki. 

Zrewolucjonizował organizację sceny operowej wprowadzając zasadę dubletów. W latach 30. XIX wieku zorganizował Szkołę Śpiewu przy Teatrze Wielkim. Pisał też podręczniki do nauki muzyki. 

Zmarł 18 września 1857 r. w Warszawie w domu przy ulicy Żelaznej. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Powiedzieli o Kurpińskim

Kurpiński wielkie położył zasługi w każdym oddziale prac muzycznych, a imię jego przez lat trzydzieści kilka związane było pośrednio lub bezpośrednio ze wszystkim prawie, co się u nas z muzyką działo. Żywot muzyczny Kurpińskiego, to półwiekowa historia muzyki w kraju naszym.

Józef Sikorski, krytyk muzyczny, 1857

Pogoda w prowadzeniu melodii i w ogóle w pomysłach muzycznych stanowi główną cechę talentu Kurpińskiego.

Zygmunt Noskowski, kompozytor, 1900

Instrumentacja Kurpińskiego, jasna i przejrzysta, ciekawe zwroty harmoniczne i oryginalne pomysły kontrapunktyczne wymownie świadczą o wysokim talencie tego zasłużonego muzyce krajowej kompozytora. 

Adam Poliński, historyk muzyki, 1907

Kurpiński jako kompozytor, dyrygent, teoretyk, publicysta, organizator różnych form życia muzycznego, propagator polskiej sztuki narodowej spełnił szczególną rolę w rozwoju polskiej kultury muzycznej. Dzięki swej różnorodności i chlubnej działalności wszedł na trwałe do grona najwybitniejszych muzyków polskich.

Tadeusz Przybylski, muzykolog, 1995

 Utwory sceniczne Kurpińskiego:

• Pygmalion – scena liryczna (1808),
• Dwie Chatki – operetka (1811),
• Oblężenie Gdańska – melodramat w 3 aktach (1811),
• Pałac Lucyfera – opera w 4 aktach (1811),
• Marcinowa w Seraju – komedioopera w 1 akcie (1812),
• Ruiny Babilonu – melodramat w 3 aktach (1812),
• Agar na Puszczy – scena liryczna (1814),
• Jadwiga, Królowa Polska – opera w 3 aktach (1814),
• Łaska Imperatora – opera w 1 akcie (1814),
• Szarlatan, czyli wskrzeszenie umarłych – opera w 2 aktach (1814),
• Aleksander i Apelles – opera w 1 akcie (1815),
• Nagroda – opera w 2 aktach (1815),
• Dziadek – opera (1816),
• Hero i Leander – scena liryczna (1816),
• Mała Szkoła Ojców – opera w 1 akcie (1816),
• Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale („Nowe Krakowiaki”) – zabawka dramatyczna w 3 aktach (1816),
• Bateria o Jednym Żołnierzu – intermezzo w 1 akcie (1817),
• Jan Kochanowski w Czarnym Lesie – komedioopera (1817),
• Czaromysł, Książę Słowiański – opera w 1 akcie (1818)
• Wanda – opera (1819),
• Zamek na Czorsztynie, czyli Bojomir i Wanda – opera w 2 aktach (1819),
• Zbigniew – tragedia z chórami w 3 aktach (1819),
• Kalmora, czyli Prawo Ojcowskie Amerykanów – opera w 2 aktach (1820),
• Leśniczy w Kozienieckiej Puszczy – opera w 1 akcie (1821),
• Cecylia Piaseczyńska – opera w 2 aktach (1829),
• Oblężenie Płocka – melodramat w 3 aktach (1841).

Karol Kurpiński na portrecie pędzla Aleksandra Molinariego, ok. 1823 r. U stóp kompozytora piesek Gacuś (Muzeum Narodowe w Warszawie). Kopia obrazu znajduje się w Sali Trójkątnej Pałacu Sułkowskich we Włoszakowicach

Oprac. ks. Tadeusz Przybylski